Mfumo wa Elimu Tanzania: Je, Unazalisha Wahitimu au Wabunifu?

Dar es Salaam. Mjadala kama mfumo wa elimu nchini Tanzania unazalisha wahitimu au wabunifu umeendelea kushika kasi, hasa katika zama hizi ambapo dunia ya kazi inabadilika kwa kasi kubwa kutokana na maendeleo ya teknolojia na ujio wa Akili Unde (AI).

Wadau mbalimbali wa elimu, teknolojia, na wajasiriamali wamekuwa wakijadili namna mitalaa na mazingira ya kujifunzia yanavyoathiri ubunifu wa wanafunzi na uwezo wao wa kujiajiri.

Aidha, mijadala hii inafichua ukweli kwamba changamoto ya elimu nchini siyo mitalaa pekee, bali pia ni mazingira ya kujifunza na mfumo wa ushirikiano kati ya elimu na sekta za uzalishaji.

Tatizo ni Mfumo Mzima, Siyo Vyuo Pekee

Kwa mujibu wa Jumanne Mtambalike, Mkurugenzi Mtendaji wa Sahara Ventures na mbunifu kwenye Tehama, tatizo siyo la vyuo pekee bali ni la mfumo mzima wa elimu.

"Hakuna tofauti kubwa kati ya mitalaa ya masomo ya kompyuta sayansi nchini na ile ya nchi kama India, lakini changamoto ipo nje ya darasa kwenye mazingira ya kujifunzia," anasema Mtambalike.

Anafafanua kuwa katika nchi zilizoendelea, makampuni makubwa ya mawasiliano au uzalishaji hushirikiana moja kwa moja na vyuo ili wanafunzi wapate ujuzi wa vitendo, jambo ambalo nchini bado halijaimarika.

"Ni lazima kuwepo mfumo wa karibu kati ya vyuo, kampuni na taasisi nyingine, ili wanafunzi wajifunze uhalisia wa kazi wakiwa bado masomoni. Siyo chuo pekee, ni mfumo mzima wa elimu unaohitaji mageuzi ya msingi," anasisitiza Mtambalike.

Vyuo Vya Umma Vinaanzisha Mageuzi

Dk Eva Shayo wa Chuo Kikuu cha Dar es Salaam, anasema mageuzi makubwa yameanza kufanyika kupitia mapitio ya mitalaa ili kumpa mwanafunzi uwezo wa kutatua changamoto na kuwa mbunifu.

"UDSM imeanzisha vituo vya ubunifu vinavyowawezesha wanafunzi kupata mafunzo ya ubunifu na kusaidiwa kubadilisha mawazo yao kuwa biashara halisi kupitia programu za incubation," anasema.

Anabainisha kuwa baadhi ya kampuni kama ICT Parks Solutions Ltd zimeanzishwa na wahitimu waliotoka kwenye vituo hivyo vya ubunifu.

Aidha, anasema chuo kimeanzisha kitengo cha uratibu wa mahusiano na sekta binafsi na umma, sambamba na kuidhinisha miongozo mitano ya ushirikiano wa kitaaluma na viwanda, ikilenga kuhakikisha kazi zote za chuo zinajibu mahitaji ya jamii na soko la ajira.

Hata hivyo, Dk. Shayo ametaja changamoto kadhaa ikiwemo uhaba wa vifaa vya kufundishia mitalaa ya kidijitali na upungufu wa wataalamu wabobezi katika fani hizo.

"Serikali inapaswa kuongeza uwekezaji katika vifaa vya kujifunzia na mafunzo ya kuzalisha wataalamu wa kufundisha mitalaa ya kisasa. Pia sekta binafsi inapaswa kusaidia kutoa vifaa vya kidijitali kwa ajili ya mafunzo," anashauri.

Sekta Binafsi: Wahitimu Wanakosa Ujuzi wa Vitendo

Kwa upande wa sekta binafsi, wamiliki wa makampuni ya teknolojia wanasema wahitimu wengi bado wanakosa ujuzi wa vitendo.

Denis Didas, mmiliki wa kampuni ya teknolojia jijini Dar es Salaam, anasema: "Wengi wanakuja na elimu ya darasani zaidi kuliko ujuzi wa kazi. Tunalazimika kuwafundisha upya. Wengine hata kutumia kompyuta kwa ufasaha ni changamoto."

Anabainisha kuwa ushirikiano kati ya vyuo na kampuni bado ni hafifu: "Ingekuwa vyema watu wenye uzoefu wa vitendo wangepewa nafasi ya kufundisha ndani ya vyuo, hata kama hawana shahada, ili kuunganisha maarifa ya vitendo na nadharia," anashauri.

Sauti ya Wahitimu: Teknolojia Inasogea Haraka

Nyala Jitala Njigilwa, mhitimu wa Uhandisi wa Kompyuta kutoka UDSM mwaka 2023 na Mkurugenzi wa Engineer Nyallah Electronics Company, anasema mabadiliko ya teknolojia yanakwenda kasi zaidi kuliko maboresho ya mitalaa.

"Nashauri kuwe na bodi huru inayofuatilia maendeleo ya teknolojia duniani na kushauri nini cha kuingizwa kwenye mitalaa yetu. Dunia inasogea haraka, hatuwezi kubaki na maudhui ya zamani," anasema.

Kwa sasa, Nyala amejiajiri kwa kutengeneza kompyuta na vifaa vya hardware, huku akisema chuo kilimsaidia kupata mtaji kupitia mashindano ya ubunifu.

"Kinachokwamisha vijana wengi ni ukosefu wa ujasiri na maarifa ya kibiashara. Sisi tunasomea teknolojia lakini tunasahau kuwa ubunifu unahitaji pia uelewa wa masoko," anasema.

Anasisitiza kuwa baadhi ya wahitimu bado hawatumii vizuri majukwaa ya kidijitali kama tovuti ya Ajira Portal ya serikali: "Mhitimu wa IT kushindwa kutumia akaunti yake ya portal ni dalili kuwa tunahitaji elimu zaidi ya matumizi ya teknolojia," anasema.

Serikali: Tumeanza Mageuzi ya Mitalaa

Profesa Ladislaus Mnyone, Mkurugenzi wa Sayansi, Teknolojia na Ubunifu kutoka Wizara ya Elimu, Sayansi na Teknolojia, anasema Serikali imekuwa ikisisitiza mageuzi ya mitalaa yatokanayo na mabadiliko ya kiteknolojia duniani.

"Tumeanza kutoa mafunzo endelevu kwa walimu kazini ili waendane na teknolojia mpya na mahitaji ya soko. Mitalaa mipya sasa inaruhusu kuchopeka masuala mtambuka kama teknolojia, ujasiriamali, na ubunifu," anasema.

Anasema kupitia Sera ya Elimu na Mafunzo ya Mwaka 2014 (toleo la 2023) na Mkakati wa Kitaifa wa Matumizi ya Teknolojia za Kidijitali katika Elimu, Serikali imeweka msingi wa kuhakikisha teknolojia inatumika katika ufundishaji na ujifunzaji.

Zaidi ya hapo, Profesa Mnyone anasema tayari Serikali imeandaa mwongozo wa kitaifa wa matumizi ya Akili Unde katika elimu, ili kuandaa wanafunzi na walimu kuelekea zama za kidijitali.

Vyuo vikuu navyo vimepewa uhuru wa kuanzisha programu mpya kulingana na mahitaji ya rasilimali watu na soko la ajira. Miongoni mwa programu hizo ni Akili Unde (AI), Sayansi ya Data, na Internet of Things (IoT) ambazo zimeanza kutolewa katika vyuo vikuu vya umma nchini.

Utafiti na Ubunifu: Ajenda ya Kitaifa

Kuhusu mikakati ya kuhamasisha utafiti na ubunifu, Profesa Mnyone anasema suala hilo ni ajenda ya kitaifa inayosimamiwa na Tume ya Taifa ya Sayansi na Teknolojia (Costech) kupitia Mfuko wa Taifa wa Uendelezaji wa Sayansi na Teknolojia (MTUSATE).

"Vyuo vyote vya umma vimeelekezwa kutenga bajeti maalum za utafiti kupitia mapato yake ya ndani. Pia Serikali inaendelea kugharamia miradi ya ubunifu kwa kushindanisha maandiko kutoka taasisi mbalimbali," anaeleza.

Anavitaja vyuo kama UDSM, SUA, Nelson Mandela African Institution of Science and Technology, na Mbeya University of Science and Technology (MUST), kuwa miongoni mwa taasisi zilizoboreshwa kupitia miradi ya kimataifa, ili kuboresha miundombinu ya utafiti na ubunifu.

Serikali pia imeandaa mwongozo wa uanzishaji na uendeshaji wa vituo vya teknolojia (Innovation Hubs) unaolenga kusaidia vyuo na taasisi kuanzisha maeneo maalum ya kukuza ubunifu kwa vijana.

"Kila chuo kikuu kinatakiwa kuanzisha kituo cha ubunifu ambacho kitakuwa kiungo kati ya taaluma na sekta binafsi. Lengo ni kuzalisha wabunifu na si wahitimu wa vyeti," anaongeza Profesa Mnyone.

Hitimisho

Kwa kuzingatia mjadala huu, ni dhahiri kuwa elimu yetu inaelekea katika mwelekeo wa kuzalisha wabunifu, ingawa bado kuna safari ndefu mbele yetu.

Mageuzi ya mitalaa, uwekezaji katika vifaa vya kisasa, uhusiano wa karibu kati ya vyuo na sekta binafsi, pamoja na kujenga mtazamo mpya wa kujifunza kwa vitendo, ni mambo ya msingi.

Kadiri Tanzania inavyojipambanua kuwa taifa lenye uchumi wa viwanda na kidijitali, elimu inapaswa kuwa chachu ya ubunifu na si tu nyenzo ya kupata ajira.

Msingi wa maendeleo ya taifa lolote ni ubunifu wa watu wake, na huo ndio mtihani mkubwa ambao mfumo wetu wa elimu unapaswa kuupita.